Fastlege og jordmor har god og utfyllande kompetanse for å ivareta deg og det ufødde barnet i svangerskapet og dei vil samarbeide for å gi deg best mogleg oppfylling. Kven du går til er ditt eige val. Innhaldet i oppfylginga du får er den same, basert på nasjonale retningslinjer.

Du kan fritt bytte mellom fastlege og jordmor i løpet av svangerskapet dersom du ynskjer det. Mange vel å kombinere dei to yrkesgruppene, men du kan også berre gå til ein av dei om det er best for deg.

Fyrste svangerskapskontroll er normalt etter 6-12 veker. Vi oppmodar difor at du bestiller time hos jordmor eller fastlege så snart du veit at du er gravid. Både jordmor og fastlege kan ha noko ventetid for å få time.

Det er du sjølv som må ta kontakt med enten helsestasjonen i din kommune eller fastlegen for å gi beskjed om at du er gravid og bestille time. Under finn du lenke til kontaktinformasjon for helsestasjonane i våre kommunar. Her kan du også finne opningstider:

• Hareid
• Herøy
• Sande
• Ulstein
• Volda
• Ørsta

Ved eit normalt, ukomplisert svangerskap tilbyd ein kontrollar i tråd med nasjonale retningslinjer. Desse er lista opp i tabellen under. Ved behov eller komplikasjonar får du tilbod om ytterlegare oppfølging, etter individuell vurdering.

Du må sjølv ta kontakt med helsestasjonen eller fastlege for å avtale fyrste time. Tidspunkt for neste time vert gitt når du er hos jordmor eller fastlege. Vi vil også sende deg ei automatisk SMS-varsling om din time dagen før dersom du har samtykka til slik kommunikasjon.

Viss du ikkje har fødd innan veke 41 vert du tilvist fødeavdelinga for ein overtidskontroll. Ansvaret for vidare oppfølging, og ev. igangsetting av fødsel, overførast no til sjukehuset.

Ta kontakt med helsestasjonen eller legekontoret så snart som mogleg dersom du ikkje kan møte, slik at vi kan avtale ein ny time og nokon andre kan få den timen du skulle hatt.

Stadig fleire tek i bruk ulike appar for å finne helseråd og råd om foreldrerolla. Helsestasjonane i Sjustjerna anbefaler og samarbeider med Nors Care. Deira app, Nørs, er utvikla i tett samarbeid med helsepersonell og kommunal helseteneste.

Her finn du kvalitetssikra helseråd, tilsvarande innhaldet her på Helsestasjonsportalen Søre Sunnmøre, samt lokal informasjon frå din helsestasjon.

Nørs er gratis og tilgjengelig for iOS (iPhone/iPad) og Android.

Svangerskapet si lengd vert rekna frå første dag i siste menstruasjon. Befruktninga skjer først ca. 14 dagar etter dette.

Målingar frå ultralydundersøkinga rundt veke 17–19 vert brukt til å fastsette termindatoen. Termindatoen er likevel berre ein estimert fødedag, og eit normalt svangerskap varierer frå 37 til 42 veker. Føder ein før veke 37 vert det rekna som prematur fødsel, etter veke 42 vert det rekna som overtidig svangerskap.

Her er nokre gode nettsider som beskriv utviklinga i svangerskapet, både for fosteret og mor, og som inneheld tips og råd:

• Gravid uke for uke - Helsenorge.no
• Graviditetsoraklet - Norsk Helseinformatikk

I vårt distrikt kan du velje mellom sjukehusa i:

• Ålesund
• Volda

Friske gravide kan fritt velje om ein vil føde i Ålesund eller Volda. Heimefødsel er ikkje eit tilbod i våre kommuner.

Ved fødselstart, vannavgang eller rier, ringer ein sjølv til sjukehuset før ein reiser inn. Det er vanleg å bruke eigen bil til fødeavdelinga. Det er sjukehuset som avgjer om det er naudsynt med ambulanse og bestiller denne ved behov.

Fødsel- og foreldreførebuande kurs er eit kurs for dei som skal bli foreldre.

Hovudmålet med kurset er at dei som skal bli foreldre skal få auka kunnskap og tryggleik kring fødselen og foreldrerolla. Når den gravide føler seg trygg, taklar ho fødselssmerter betre og det gir også paret tryggleik når de veit meir om kva dei har i vente. Slike kurs er gode forum for å ta opp ulike spørsmål i forbindelse med svangerskap, fødsel og tida etterpå. Det kan også vere eit sted å treffe andre i same situasjon og kjenne på fellesskap og samhørigheit.

Kurset er gratis og vert tilbode i alle våre kommunar. Ta kontakt med din helsestasjon eller jordmor for meir informasjon om fødsel- og foreldreførebuande kurs. Merk at kurset kan gjennomførast i samarbeid mellom fleire kommunar, avhengig av talet på gravide, og at du difor må reise ut av eigen kommune for å delta. 

Helsenorge.no har ei god oversikt over dei vanlegaste plagene i svangerskapet.

Det varierer korleis kvinner opplever endringar i kroppen og kva plagar ein får. Nokre gonger er plagene små og til å leve med. Andre gonger kan det vere behov for tiltak. Det kan også vere stor skilnad på kva plager ein får frå eit svangerskap til det neste.

Dersom plagene utviklar seg til å bli problem bør du ta det opp med jordmor eller fastlege på svangerskapskontrollane.

Bekkenløysing skuldast ei hormonell forandring som skjer i kroppen til alle kvinner når dei er gravide. Dette er som regel uproblematisk, men nokon får så sterke smerter at det hemmar dei i dagleglivet.

Bekkenløysning skjer for at barnet skal passere gjennom fødselskanalen. Dette er ufarleg, men plagsamt. Dei fleste blir smertefrie nokre veker etter fødselen. Symptoma på bekkenløysning er smerter i bekkenet. Denne smerta kan også stråle ut til lysken, innsida av låra, nedover beinet mot kneet og i seteregionen.

Det finst ingen kur for bekkenløysning, men trening kan førebygge problem knytt til tilstanden. Elles handlar mykje om å lytte til kroppen, respektere si eiga smertegrense og tenke igjennom daglege gjeremål.

Meir informasjon om bekkenløysning og gode råd finn du hos Helsenorge.no

Når du er gravid har du ekstra behov for energi. Dette bør verte dekt av næringsrik kost, og du bør unngå å slanke deg medan du er gravid. Hugs at næringsinnhaldet i det du et påverkar barnet i magen.

Dei same kosthaldsråda som gjeld for vaksne gjeld også for gravide. Du treng berre litt meir. I gjennomsnitt:

• 1-3 månad: Ei frukt, til dømes ein banan (100 kcal).
• 4-6 månad: Eit mellommåltid, til dømes ei brødskive og ei frukt (300 kcal).
• 7-9 månad: To mellommåltid, til dømes havregraut og ei brødskive (500 kcal).

Å gå opp i vekt er bra for både di eiga og barnet si helse. Anbefalt vektauke varierar utfrå kva KMI ein har ved starten av svangerskapet, og kan vere heilt frå 5-18 kilo. Vekta aukar som oftast mest i siste del av svangerskapet. Både for stor og for lita vektauke i svangerskapet kan medføre risiko for deg og barnet. Difor følger vi med på vekta di i svangerskapskontrollane.

Mat og drikke gravide bør unngå:

• Avstå heilt frå inntak av alkohol.
• Enkelte matvarer som kan innehalde mikroorganismane toksoplasma og listeria.
• Enkelte typar fisk og sjømat, sjå Mattilsynet.
• Naturlegemiddel som manglar dokumentasjon om verknad og trygg bruk
• Unngå meir enn 100-200 mg koffein daglig frå kaffi og koffeinholdige drikker, som te, cola og såkalla ”energidrikker”. Mattilsynet angir kor mykje koffein det er i ulike produkt.

For mykje koffein i svangerskapet kan auke risikoen for spontanabort. Du bør heller ikkje ete mykje lakris, då dette inneheld eit hormonforstyrrande stoff.

God mathygiene er ekstra viktig i svangerskapet:

• Vask hendene før du lager mat, før du et mat og mellom handtering av ulike råvarer. Gravide bør være spesielt nøye med å vaske hendene etter å ha vore i kontakt med jord, sand og dyr.
• Bruk reine reiskapar og klutar. Vask knivar og skjerefjøl ofte, og hald kjøkkenbenken rein. Vask kjøkkenkluten i maskin eller bytt den ofte. Skift eller vask reiskapane mellom kvar arbeidsoppgåve eller råvare, slik at smittestoff ikkje vert overført.
• Varm mat skal være rykande varm. Bakteriar veks i lunken mat. Ved temperatur over 70°C vert dei fleste bakteriane drept.
• Hold rå og tillaga mat frå kvarandre.

Du finn meir informasjon om kosthald for gravide på Mattilsynet.no

Sjølv om du har eit sunt og variert kosthald, er det nokre vitaminer og mineralar du bør vere ekstra påpasselig med, for å sikre at du dekker ditt og babyen sitt behov. Desse behova vert dekka ved å ta ein multi-vitaminmineraltablett dagleg.

Folat: Så tidleg som mogleg i svangerskapet, og aller helst før du vert gravid, bør du ta tilskot av folat, 400 mikrogram per dag, fram til 12. svangerskapsveke.

D-vitamin: Det vert anbefalt at du får i deg 10 mikrogram vitamin D per dag; det same som når du ikkje er gravid.

Jod: Du bør ta eit dagleg kosttilskot med 150 μg jod dersom du...

• et kvit saltvatnsfisk reglemessing, men får i deg mindre enn 6 dl kumjølk/yoghurt per dag, eller
• ikkje et (eller et lite av) kvit saltvatnsfisk og samtidig får i deg mindre enn 8 dl kumjølk/yoghurt

Er du usikker på om du får i deg nok jod kan du sjekke dette i jodkalkulatoren på Melk.no

Ver også oppmerksam på desse vitaminane og minerala:

Jern: Om du trenger tilskot av jern er avhengig av jernlagra du har i kroppen ved starten av svangerskapet. Dette vert måla ved blodprøve på svangerskapskontroll, og jordmor eller fastlege vil gi rettleiing dersom du treng tilskot av jern.

Kalsium: Dersom du ikkje drikk kumjølk og/eller bruker meieriprodukt dagleg, bør du bruke plantedrikker tilsett kalsium eller ta tilskot.

Vitamin B12: Dette vitaminet finst berre i mat frå dyr. Viss du har eit vegansk kosthald eller får i deg lite animaliske produkt bør du ta tilskot.

Omega-3 feittsyrer: Fisk og sjømat er den primære kjelda til omega-3 feittsyrer. Dersom du et lite eller ingen fisk og sjømat kan du ta tilskot i form av tran. For eit vegansk kosthald finst det tilskot i form av algeolje. Indirekte kjelder til omega-3, som valnøtter, linfrø og andre planteoljer er usikre, då det varierer frå person til person i kor stor grad desse vert omdanna til omega-3 i kroppen.

Du finn meir informasjon om viktige vitamin og mineralar for gravide hos Helsenorge.no

Medisinbruk er noko jordmor eller fastlege vil snakke med deg om på svangerskapskontroll. Dei vil kunne gi rettleiing, og sørge for at du får nye reseptar viss det er behov for å bytte medikament på grunn av graviditet.

Viss du har spørsmål kring medisinbruk som gravid kan du også ta kontakt med Trygg Mammamedisin. Enten ved å ringe tlf. 22 92 11 00 eller ved å sende inn spørsmål via deira nettside. Du finn også råd kring dei vanlegaste medisinane, som til dømes reseptfrie smertestillande og allergimedisinar.

Trygg Mammamedisin er ei gratis, offentleg teneste som gir individuelle råd kring medisin til gravide og ammande. Tenesta er open kvardagar kl. 9:00-11:30.

Nei. Alkohol kan skade fosteret gjennom heile svangerskapet. Alkohol som du drikk går direkte til barnet via morkaka, og kan gi alvorleg skade. Alle organ hos fosteret kan bli påverka, og utviklinga kan forstyrrast.

Barn som vert utsett for alkohol i svangerskapet, kan få åtferds- og lærevanskar, problem med konsentrasjon og hukommelse, og dei kan ha vanskar med å forstå konsekvensane av handlingane sine.

Nei, du bør ikkje bruke verken snus, røyk eller anna tobakk når du er gravid.

Mange veit ikkje at bruk av snus i svangerskapet gir risiko for fosteret som på mange måtar er lik risikoen ved røyking i svangerskapet. Snus anbefalast ikkje som røykeavvenningsmiddel for gravide og er ikkje et risikofritt alternativ til røyking for ei gravid kvinne.

Snusing kan føre til at fosteret vert utsett for meir langvarig tilførsel av nikotin enn ved røyking, sidan snusen ofte ligg lenger i munnen samanlikna med å røyke ein sigarett. Nikotinen i tobakken gjer at blodårene i morkaka og i livmora trekk seg saman. Dermed får barnet mindre tilførsel av oksygen og næring.

All bruk av nikotin i svangerskapet medfører auka risiko for mellom anna:

• Dødfødsel
• Lav fødselsvekt
• Pustestans og krybbedød i nyfødtperioden
• Spontanabort
• Komplikasjonar med livmor og morkake, som kan vere farleg for både mor og barn

Du kan lese meir om bruk av snus og røyk hos Helsenorge.no

Snakk med jordmor eller fastlege viss du treng råd eller hjelp til å slutte, eller sjå nettsida Slutta.no frå Helsedirektoratet.

God kondisjon og sterke musklar, ledd og skjelett gir betre føresetnadar for ein sunn graviditet. Friske gravide, som ikkje har hatt komplikasjonar ved tidlegare svangerskap, bør vere fysisk aktive. Har du vore lite aktiv tidlegare, er det ein god ide å starte med trening når du vert gravid. Auk då gradvis treningsmengda til anbefalingane. Dei som allereie trenar aktivt kan halde fram med dette.

Allsidig aktivitet med både styrke- og kondisjonstrening er bra. Du behøver ikkje å ta i så veldig hardt for å oppnå ei positiv effekt, men du bør bli varm og litt andpusten i minst 150 minutt kvar veke. Det tilsvarar til dømes 30 minuttar trening 5 dagar i veka.

Du kan lese meir om trening når du er gravid og etter fødsel hos Helsenorge.no

Når du og den nyfødde vert utskriven frå sjukehuset og reiser heim, får helsestasjonen i di kommune beskjed om dette. Vi vil i løpet av kort tid ta kontakt med deg for å avtale to heimebesøk, eit frå jordmor og eit frå helsesjukepleiar. Desse besøka kan du lese meir om her.

Sjå våre sider om kompetanse og samarbeidspartnarar for meir informasjon om dei ulike yrkesgruppene du treff i helsestasjon- og skulehelsetenesta, samt kven vi samarbeider med og korleis.